Жалған купон (Лев Толстой) VІI-бөлім

Иван Миронов участокта мастар мен ұры-қарылармен бірге түнеп шықты. Түске таман барып оны учәскевей шақыртты. Оны тергеп болған соң, бір полицейді қосып фотография заттарын сататын дүкенге жұмсады. Иван Миронов көше мен үй нөмерін есіне сақтап алды.
Полицей байды шақыртып, оған купонды және Иван Мироновты көрсетті. Иван Миронов дәл осы бай кісі купонды берді деді. Ал Евгений Михайлович болса, алғашында таң қалған бейне көрсетіп, артынан сұстанды.
-Не деп тұрсыз, есіңізден адасқансыз ба? Мен бұл адамды бірінші рет көріп тұрмын.
-Байеке, күнә емес па, ертең өлеміз ғой,-деді Иван Миронов.
-Не болған өзі? Ұйқыңыз шала болған ба? Мүмкін сен басқа біреуге сатқан боларсың,-деді Евгений Михайлович. –Тұра тұрыңдар, мен барып әйелімнен сұрап келейін, кеше ол отын сатып алды ма екен.
Евгений Михайлович шықты да сол сәтте аула сыпырушы сұлу келген, ерекше қайратты, қимылы ширақ келген, үнемі көңілді жүретін Василийді шақыртты. Егер отынды қайдан алдыңдар деп сұраса, отын қоймасынан алғанбыз, көшеде отын сатып жүрген адамдардан отын алған жоқпыз деп айт деп, оған алдын ала айтып қойған еді.
-Мына бір кісі, мені жалған купон берді деп жатыр. Өзі бір айтқан сөзге түсінбейтін адам екен, не айтып тұрғанын білмейді, сен енді түсінігі бар адамсың ғой. Солай да солай, біз отынды тек отын қоймасынан аламыз деп айт. Ал мынаны саған біраздан бері күрте сатып ал деп бергелі жүр едім,-деп Евгений Михайлович аула сыпырушыға бес сом ұстатты.
Василий ақшаны алып, қолындағы қағаз ақшаға бір қарап алып, сосын Евгений Михайловичтің жүзіне қарады, сосын шашын бір сілкіп қойып, жымиды.
-Иә, ол байғұстар сондай түсініксіз ғой енді. Ілімі жоқ адамға не дерсің. Уайымдамаңыз. Мен не деп айтуды білемін ғой.
Иван Миронов қанша жерден жылап отырып жалынса да Евгений Михайлович купонды өзі бергенін мойындамады. Аула сыпырушы да Иван Мироновтың сөзін қостай көрмеді. Евгений Михайлович пен аула сыпырушы Василий ешқашан отындық ағашты көшеде сатып жүрген адамдардан алмағандығын айтты. Сосын полицей, Иван Мироновты купонды өзің қолдан жасағансың деп, учәскеге алып қайтты.
Тек жанында отырған мас хатшының кеңесімен полицейге бес сом беріп, Иван Миронов учәскеден купонсыз, кешегі жиырма бес сомның орнына жеті соммен еркіндікке шықты. Сосын ол жеті сомның үш сомына ішкілік ішіп, тұмсығы бұзылып, өлгенше мас болып, үйіне, әйеліне оралды.
Қатынының айы-күні толып отырған болатын, оның үстіне денсаулығы да жоқ. Ол бас салып күйеуіне ұрса бастады. Байы оны итеріп жіберіп еді, әйелі енді оны ұра бастады. Күйеуі байғұс оған жауап берместен төсегіне етпетінен құлады да, қатты дауыспен еңіреп жылап жіберді.
Әйелі тек ертесіне таңертең барып не болғанын түсінді, сосын барып күйеуін алдаған оңбаған байды қарғап-сілей бастады. Мастығы тарқаған Иван, кеше өзімен бірге арақ ішкен шебер жігіттің ақылымен адвокатқа арыз берейін деп шешті.
VІІІ
Адвокат ақша үшін емес, Иван Мироновтың айтқан сөздеріне сеніп, осындай дәрежеде ер-азаматты алдап кеткеніне қатты наразы болып іске кірісті.
Сотқа екі жақтың да адамдары келді, Василий куә болды. Сот бұрынғысынша өрбіді. Иван Миронов әдеттегідей Құдаймен қорқытты, ерте ме, кеш пе, әйтеуір бір өлетінімізді айтты. Евгений Михайлович істеп жатқанының жақсы емес екенін біліп, іштей қатты қиналса да, айтқан сөзінен қайта алмады, сондықтан сырттай сабырлы көрініп, бәрін өтірік деді.
Аула сыпырушы Василий тағы он сом ақша алып, түлкіше жымиып, Иван Мироновты ешқашан көрген емеспін деумен болды. Сот, ақиқатты айтамын деп ант бер деген кезде, іштей аздап уайымдаса да, сырттай сабыр сақтап, сотқа шақырылған поп-қарияның ант беретін сөздерін қайталап, крест пен киелі Інжіл кітабына бас иіп, тек ақиқатын айтамын деді.
Іс, соттың Иван Мироновтың арызының өтелмейтінін айтумен және сол үшін шағым жазған адамға бес сом айып пұл төлеу керектігін хабарлаумен бітті. Евгений Михайлович ол бес сомды мейірбандылығымен кешірім етті. Иван Мироновты босатып жатып, сот оған біраз ақыл-кеңес берді: бұдан былай мұндай құрметті азаматтар үстінен арыз берер кезде әбден ойланып барып істеңіз, қайта ол кісінің сот айтқан бес сомды төлетпей, кешірім бергеніне риза болу керектігін ескертті. Әйтпесе үстінен жалған арыз жазғаны үшін үш айға түрмеге қамап тастауға болатынын айтты.
-Құрметпен бас иіп, алғыс айтамын,-деді Иван Миронов, басын шайқап, күрсініп, сөйтіп камерадан шықты.
Мұның бәрі Евгений Михайлович пен Василий үшін жақсы біткен іс секілді болды. Бірақ ол тек бір қарағанда ғана еді. Өздері байқамаған, бірақ басқа адамдарға көрініп тұрған істер болды.
Василийдің ауылдан қалаға кеткеніне үш жыл толған болатын. Ол жылда аз-аздан әкесіне ақша жіберіп тұратын еді. Үйленіп, бас құраған жоқ, оның оған қажеті де жоқ еді. Ол үшін мұнда қалада қатын-қыздар көп еді. Жылдан жылға ол ауыл тәртібін  ұмытып, қала өміріне үйренне бастады. Онда, ауылда бәрі бір түрлі дөрекі, іш пыстырар сұп-сұр, қызық емес. Ал мұнда керісінше өте нәзік, жақсы, таза, бай, бәрі өз орнында. Ол содан күннен күнге ауыл адамдары адам түсінбейтін деңгейде, ормандағы аңдардай, ал мына қалада — нағыз адамдар өмір сүреді деп түсінді. Ол жақсы жазушылардың шығармаларын, романдарды оқып тұратын, жергілікті халық театрына пьесалар көруге барып тұрушы еді. Ауылда ондай нәрсе атымен жоқ. Ауыл қариялары: әйеліңмен тату бол, еңбек ет, артық затқа құмар болма, мақтаншыл-ысырапшыл болма деп айтып отыратын. Ал мына қалада ақылды, білімді адамдар тұрады және өз рахаттары үшін өмір сүріп жатыр. Сондықтан оларда бәрі жақсы. Купонға қатысты іске дейін Василий қаладағы байлар заң-зәкөнмен жүріп тұратын шығар деп ойлайтын. Ол сол қала байларының заңдарын білмейтін, түсінбейтін шығармын деп ойлаушы еді, ал негізі ондай заң бар болатын. Бірақ мына купонға байланысты соңғы істе, әрі ең бастысы оның берген жалған антынан соң, оның аздаған үрей-қорқынышы болмаса, жаман ештеңе болған жоқ, қайта  бұрынғысына қосымша он сом пайда болды. Сондықтан ол е-е, мұнда ешқандай заң жоқ екен, ендеше жеке басыңның рахатына өмір сүре беру керек екен деп ойлады. Ол сондай пікір қабылдап, сонысымен өмір сүріп жатты. Алғашқыда ол бастықтарының төлеген еңбекақысымен күн көріп жүрді, кейін ол оның барлық істеріне жетпейтін болды да , мүмкіншілік туған жерде ақша ұрлай бастады. Байлардың үйлерінен заттар ұрлап шығатын болды, сөйтіп, бірде ол Евгений Михайловичтің әмиянын ұрлап алды. Евгений Михайлович оны біліп қойып, ұстап алды. Бірақ ісін сотқа берген жоқ. Еңбекақысын қолына ұстатып жұмыстан қуып жіберді.
Василий ауылына қайтқысы келмеді, сондықтан ол Мәскеуде сүйікті ойнасымен қалу үшін баспана іздей бастады. Сөйтіп бір көпестің үйіне аула сыпырушы болып орналасты. Василий жұмысқа кірісті, бірақ келесі айда-ақ қап ұрлап ұсталды. Қожайын, үстінен арыз жазған жоқ, есесіне Василийді әбден сабап алды да, қуып жіберді. Осы оқиғадан соң бұрынғыдай жұмыс орны да, баспана да табылмады. Ақшасы да таусылды, сосын киімдері де тоза бастады. Ақырында бұтындағы жалғыз шалбары мен пенжагы ғана қалды. Ойнасы оны тастап кетті. Бірақ Василий бұрынғысындай: ширақ, көңілді қалпынан айнымай, көктемде жаяу ауылына тартты.